Stanisław Konarski - nauczyciel, mąż stanu
28 kwietnia 2010 roku profesor Henryk Samsonowicz wygłosił wykład przybliżający słuchaczom dorobek intelektualny Stanisława Konarskiego, patrona nowej, XXI Promocji KSAP. Wykładu wysłuchali nowoprzyjęci słuchacze KSAP, a także Promocja Królowa Jadwiga oraz Józef Piłsudski.
Zdaniem prof. Samsonowicza, dorobek Stanisława Konarskiego należy prezentować w realiach Oświecenia. Był to niezwykle wpływowy prąd intelektualny w dziejach myśli społecznej i politycznej. Najlepiej charakteryzuje go sentencja „Sapere Aude” (czyli: miej odwagę posługiwać się własną mądrością) autorstwa Horacego, która została rozsławiona przez Immanuela Kanta w XVIII wieku. Epoka Oświecenia miała to do siebie, że wyzwalała życie społeczne z istniejących wówczas ograniczeń nakładanych przez władzę polityczną i religijną.
Jak zaznaczył prof. Samsonowicz, niezwykle istotnym tłem działalności Stanisława Konarskiego (1700-1773) była również sytuacja społeczno-polityczna Rzeczpospolitej w XVIII wieku. Był to okres rozkładu podstawowych instytucji zarządzania państwem, w tym urzędów, wojska oraz systemu politycznego. Polską rządziły grupy chroniące swoje interesy. Zapewniała im to między innymi formuła liberum veto w głosowaniu sejmowym.
Stanisław Konarski, obok innych wybitnych postaci tamtego okresu – Ignacego Krasickiego, Hugo Kołłątaja, Stanisława Staszica i wielu innych, wniósł nową jakość do myślenia o organizacji państwa, społeczeństwa. Konarski dokonał kodyfikacji polskich praw i konstytucji stanowiących wówczas bazę norm działania prawnego i politycznego (Volumina Legum z 1732 roku). Do dziś zbiór ten służy jako istotne źródło wiedzy o prawodawstwie dawnej Rzeczpospolitej. Było to jedno z najważniejszych jego osiągnięć.
Konarski pozostaje jednak najbardziej znany ze swojej działalności w zakresie edukacji. W latach 40. XVIII wieku, mimo sprzeciwów niektórych wpływowych środowisk, założył Collegium Nobilium. Szkoła ta została zorganizowana według nowatorskich zasad. Najważniejsze wprowadzone przez Konarskiego zmiany to przede wszystkim zwiększenie stosowania języka polskiego w nauczaniu, ograniczanie roli łaciny i greki, obiektywizm w nauczaniu historii Polski, włączanie nowych trendów w naukach matematycznych i przyrodniczych.
Profesor kilkakrotnie podkreślił znaczenie poglądów Konarskiego dotyczących sytuacji społecznej w kraju. Poglądy dotyczące wad funkcjonowania państwa polskiego i sposoby przeciwdziałania jego rozkładowi zawarł w dziele „O skutecznym rad sposobie”. Koncepcje Konarskiego okazały się niezwykle wpływowe przy projektowaniu reformy ustrojowej wyłożonej w Konstytucji 3 maja.
Konarski podkreślał szczególnie takie wartości jak równość i cnota, którą rozumiał jako postępowanie zgodnie z honorem, uszanowanie prawa i dobra wspólnego. Collegium Nobilium poza wszechstronnym wykształceniem, miało na celu wychowywać uczniów na praworządnych obywateli, gotowych służyć interesowi publicznemu. Jak stwierdził profesor, podobne zadania stawia przed sobą KSAP.
Po zakończeniu wykładu odbyła się dyskusja. Słuchacze pytali o ówczesne środowiska, które stawiały opór nowoczesnym koncepcjom Konarskiego, o jego stosunek do Konfederacji Barskiej, znaczenie Sasów dla Rzeczpospolitej w okresie Oświecenia, o tendencje reformatorskie przed Konarskim.
Profesor stwierdził, że największymi oponentami byli przedstawiciele Stronnictwa Republikańskiego chroniącego status quo oraz grupy opłacane przez państwa ościenne. Niechętne Konarskiemu było również środowisko skupione wokół rodu Czartoryskich. Z kolei w edukacji opór zmianom stawiały struktury oświatowe. Konarski zachował raczej neutralność wobec wydarzeń związanych z Konfederacją Barską, jako że jej uczestnicy opowiadali się za utrzymaniem szlacheckiej dominacji w Rzeczpospolitej. Profesor stwierdził, że znaczenie Sasów, którym Konstytucja 3 maja przyznała władzę dziedziczną w Polsce mogło wynikać ze stosunkowo dobrej sytuacji gospodarczej w okresie ich panowania. Jeśli zaś chodzi o trendy reformatorskie przed działalnością Konarskiego, profesor podkreślił znaczenie dużo bardziej niż w innych krajach upowszechnionego prawa wyborczego.
Na zakończenie dyrektor Jacek Czaputowicz podniósł kwestię prowadzenia zajęć w KSAP w języku angielskim, nawiązując w ten sposób do poglądów Konarskiego na zagadnienie nauczania w języku polskim. Dyrektor zapytał profesora, czy wykładanie po angielsku należałoby uznać za nie patriotyczne. Profesor stwierdził, że najważniejsze jest utrzymanie pluralizmu wartości i poglądów. Wskazał na dwie tendencje, z którymi mamy do czynienia obecnie w Europie. Z jednej strony widzimy tendencję do podtrzymywania swojej tożsamości, odrębności językowej, z drugiej zaś – istnieje tendencja do upowszechniania języka angielskiego w funkcjonowaniu międzynarodowych instytucji i wielu innych dziedzinach. Jego zdaniem te dwie tendencje dość płynnie wzajemnie się uzupełniają.
Iwona Szelewa-Krzysztoń, Promocja Józef Piłsudski
